روانشناسی کودک با استفاده از نقاشی - ارانیوز

یکی از مباحث روانشناسی کودک آنالیز و تفسیر نقاشی بچه ها است. نقاشی زبانی است که برای بچه ها کمتر از 10 ساله موثر تر از صحبت کردن است. حدود سن سه سالگی، نقاشی ترکیبی از خطوط درهم و اشکال نامنظم و تکامل نیافته است. به مرور، ترسیم های آنها، شکل منسجم تری به خود می گیرد. از 5 ، 6 سالگی به بعد نیز کودک قدرت و توجه بیشتری برای نظارت بر واقعیات بیرونی پیدا می نماید و چون لغات بیشتری آموخته است، بهتر از قبل می تواند اختلاف اشیا را با هم دیگر درک کند.

از منظر روانشناسی کودک نقاشی در این دوران ترسیمی است از چیزهایی که برایش مهم اند؛ در واقع بچه ها به وسیله نقاشی می توانند آنچه را که در ضمیر ناخودآگاهشان دارند و احتمالا باعث ناراحتی ها، نگرانی ها، ترس ها و اضطراب آنان می گردد، بیان نمایند و با این روش بیرون بریزند. جزییات در نقاشی نشانه هوش است و بچه های که جزییات را بهتر می کشند، معمولاً باهوش ترند. همچنین نقاشی کردن می تواند به عنوان یکی از راه های پرورش خلاقیت در بچه ها نیز به کار گرفته گردد.

در تحلیل نقاشی در روانشناسی کودک باید این نکته را در نظر داشت که می توان حالات روانی و احساسی کودک را از میان اجزای نقاشی استنباط کرد، اما این در شرایطی است که کودک، با آزادی و به دلخواه خود و نه به اصرار اطرافیان، دست به قلم ببرد، بدون آموزش نقاشی کند و بی حوصله یا عصبانی نباشد.

اشکال و رنگ ها در نقاشی بچه ها به ما چه می گویند؟

خانه

• در نقاشیهای بچه ها خانه بیش از هرچیز دیگری کشیده می گردد. در آغاز کار معمولاً خانه به صورت یک مربع که بر بالای آن یک مثلث قرار گرفته است و سپس دیوارهای اطراف خانه کشیده می گردد. ولی کم کم خانه هایی که بچه ها ترسیم می نمایند ممکن است دارای باغچه و گل و درهای عظیم و پنجره و پرده های رنگین باشد. از نظر روانشناسی کودک چنین خانه ای، نماد یک زندگی سعادتمند است که کودک در آن احساس آرامش می نماید. بر عکس اگر، خانه ای بدون در ورودی، با دیوارهایی بلند وبه گونه ای منزوی و دور افتاده ترسیم گردد معنای متفاوتی پیدا می نماید. بچه های که والدین آن ها از هم جدا شده باشند معمولاً خانه هایی با دو در می کشند یا خانه ای با دو طبقه. همچنین بچه های که در سنین پیش از دبستان خانه را بدون در ورودی نقاشی می نمایند وابستگی شدیدی به مادرشان دارند اما این نقاشی پس از ورود به دبستان نشانه احساس تنهایی کودک است.

درخت

• در روانشناسی کودک از درخت به عنوان موضوعی جهت شناخت شخصیت کودک استفاده نموده اند. مثلاً بچه ها در سنین قبل از دبستان تنه درخت را بلند ترسیم می نمایند، ولی بعد ازاین سن، بلند بودن تنه درخت اغلب نشانگر عقب افتادگی فکری و یا بیماری های عصبی و یا آرزوی بازگشت به دنیای کوچکی و قبل ازمدرسه است. برعکس اگر تنه درخت کوتاه کشیده گردد، نشانگر جاه طلبی و بلند پرواز بودن کودک است.
• شکل منظم شاخه های درخت نشان می دهد که کودک بیشتر به نتیجه گیری های منطقی دست می زند و یا بالعکس شکل نامنظم و درهم شاخه ها بیانگر این است که با کودکی بلغمی مزاج و در خود فرورفته روبرو هستیم.
• درخت با تنه قوی و شاخه های پر و سرسبز، نشان دهنده جاری بودن احساس امنیت در زندگی کودک و داشتن عزت نفس است.

خورشید

• خورشید به علت نقش مهمی که بر عهده دارد و نیز تلالو آن، در نقاشی های بیشتر بچه ها دیده می گردد. از نظر روانشناسی کودک تصویر خورشید بیانگر امنیت، خوشحالی، گرما، قدرت و به نظر برخی پژوهشگران نماد پدر مطلوب است. وقتی رابطه پدر و کودک خوب است خورشید به طور کامل و در حال درخشیدن نمایش داده می گردد هنگامی که این ارتباط مطلوب نیست خورشید در پشت کوه ناپدید است ویا به صورت قوسی در افق دیده می گردد و اگر کودک از پدرش هراس داشته باشد، خورشید به رنگ قرمز تند یا سیاه که مضطرب نماینده است ترسیم می گردد.
• با این وجود، این نحوه نمایش خورشید مانند سایر موضوع های نقاشی ممکن است به حال و حوصله لحظه ای کودک و نه به تفاهم و عدم تفاهم بین کودک و پدر بستگی داشته باشد؛ بنابراین قبل از هر قضاوت و تعبیری دراین مورد بهتر است چندین نقاشی یک کودک را مورد آنالیز قرار داد تا معلوم گردد آیا این پدیده مرتب تکرار می گردد یا خیر.

اعضا خانواده

• روانشناسی کودک می گوید اگر کودک در نقاشی هایش آدم کوچکی را در گوشه برگه ترسیم کند به این معنی است که خود را کم ارزش و کم اهمیت تر از دیگران می داند. اگر این شکل نقاشی کردن برای مدت طولانی ادامه یابد باید برای برطرف مشکل به متخصص مراجعه کرد زیرا این کودک بیش از حد خجالتی است و برای داشتن ارتباط بهتر با اطرافیان به یاری احتیاج دارد. همچنین بچه ها خجالتی معمولاً در گوشه برگه نقاشی می نمایند و تمام صفحه را پر نمی نمایند.
• از نظر روانشناسی کودک اگر کودک تصویر خودش را در نقاشی های خانوادگی نکشد، این امر نشانه عدم احساس راحتی او در خانواده است.
• معمولاً در نقاشی هایی که کودک از اعضای خانواده اش می کشد یک نفر عظیم تر از دیگران کشیده می گردد و یا کودک او را پر رنگ تر از بقیه افراد رنگ آمیزی می نماید. این فرد کسی است که کودک بیشترین احساسات خود را در کشیدن او بروز داده و گاهی نشانه این است که کودک او را بیش از دیگران دوست دارد و یا از او می هراسد. گاهی نبود یکی از اعضای خانواده در نقاشی کودک نشانه این واقعیت است که کودک نبود او را آرزو می نماید البته این مسئله در صورتی قابل استناد است که کودک در نقاشی های پی در پی او را حذف کند. معمولاً خواهر یا برادر کوچک تری که با ورودش به خانواده حسادت کودک را برانگیخته است و موجب شده کودک تصور کند پدر و مادر دیگر او را مانند گذشته دوست ندارند در نقاشی های بچه ها پیش از دبستان حذف می گردد. گاهی نیز اگر از کودک بخواهید او را نیز نقاشی کند ابتدا او را می کشد و سپس به دلایل مختلف آن را پاک می نماید.

رنگ ها و رابطه اشکال

• استفاده از رنگ های گرم و روشن در نقاشی، در روانشناسی کودک نشان دهنده روحیه شاد کودک است.
• بچه هایی که در زندگی با مسائل بیشتری روبرو اند، مثل بچه های طلاق و سایر بچه هایی که به هر ترتیب در زندگی شان شوک بدی به آنها وارد شده، معمولاً در نقاشی هایشان بیشتر از 3 رنگ استفاده نمی نمایند و اغلب اوقات یکی از این 3 رنگ نیز بنفش است که علاقه بچه ها به این رنگ، گویای اضطراب آنهاست. در مقابل بچه هایی که آسودگی بیشتری دارند، معمولاً بیشتر از 5 رنگ در نقاشی هایشان استفاده می نمایند.
• بچه ها هیجان پذیر معمولا از رنگ های ملایم، کمرنگ، سایه دار و گاهی نیز از خاکستری و سیاه که گرایش به افسردگی را تعیین می نماید، استفاده می نمایند.
• در نقاشی های بچه ها پرخاشگر معمولا خطوط ترسیم شده زاویه دار، پررنگ و پر از تیزی است و جزییات صورت آدمک هایی که می کشند همه نشان دهنده خشم است (مانند چشم های گشاد). معمولا بچه ها پرخاشگر از رنگ های زنده تند مانند قرمز همراه با رنگ سبز (نشانه خشم) استفاده می نمایند. همچنین این رنگ ها همراه با رنگ سیاه (نشانه احساس گنهکاری توام با میل به آزارگری) در نقاشی این دسته از بچه ها غلبه دارد.
• رنگ های نقاشی بچه ها شاد، صریح، متنوع، زنده و شاد است. صورت آدمک ها با حالت زنده و متعادل است. نمادهای خوشبختی مانند خورشید و گل نیز اغلب در نقاشی این بچه ها دیده می گردد.
• در بچه ها مضطرب ترسیم و نقاشی به کندی صورت می گیرد و گرایش به استفاده از مداد پاک کن زیاد است. خطوط یا بسیار کمرنگ یا بسیار پررنگ است و غالبا از سر گرفته می گردد و اضطراب بچه ها را نشان می دهد.

مهم ترین رکن در نقاشی کودک، خوشحالی است. از نظر روانشناسی کودک باید اجازه بدهیم بچه ها بدون محدودیت نقاشی بکشند و آموزش هایمان را به بعد از 7 سالگی موکول کنیم. زیرا تا قبل از این سال، بازی و نقاشی آزاد به مراتب بهتر و مفیدتر از هر آموزشی است. اصلاً احتیاجی نیست بچه ها حتماً خوب نقاشی بکشند یا در آینده یک نقاش ماهر و حرفه ای بشوند زیرا از منظر روانشناسی کودک نقاشی برای بچه ها صرفاً ابزاری است برای بالا بردن کیفیت رشد روحی، عاطفی و فکری. خط خطی های کودکتان را نیز تشویق کنید و انگیزه آنها را برای کشیدن نقاشی بالا ببرید چرا که موجب افزایش اعتماد به نفس و شکوفایی خلاقیت آنها می گردد. از کودک بخواهید در خصوص نقاشی هایش برایتان شرح بدهد و مطمئن باشید با استفاده از این روش ها موجب ارتقای سلامت روان و افزایش تمرکز در بچه ها خواهید شد.