شهر نُردلینگِن؛ شهری که در دلِ دهانهٔ شهاب سنگی ساخته شد
به گزارش ارانیوز، در جنوب آلمان، شهری کوچک و آرام وجود دارد که اگر از بالا به آن نگاه کنید، درست مثل حلقه ای کامل در دلِ دشت واقع شده. دیوارهای سنگی، کوچه های پیچ در پیچ و برج های بلندش یادگاری از قرونِ وسطاست. اما راز واقعی نُردلینگِن (Nördlingen) در زیرِ همین سنگ ها پنهان است؛ شهری که در محل زخمی کیهانی بنا شده، دهانه ای بزرگ برجا مانده از برخورد شهاب سنگی بزرگ، حدود پانزده میلیون سال پیش.
آن چه نُردلینگِن را شگفت انگیزتر می نماید این است که بسیاری از خانه ها و کلیساهای آن با سنگ هایی ساخته شده اند که درونشان میلیون ها الماس ریز (micro-diamonds) نهفته است. مردم قرون وسطا وقتی این سنگ ها را از زمین بیرون می آوردند، نمی دانستند که در دلشان بلورهای واقعی الماس وجود دارد؛ الماس هایی آن قدر کوچک که تنها زیر میکروسکوپ دیده می شوند. امروز، نُردلینگِن تنها شهری در جهان است که تقریباً تمام بناهایش از چنین سنگ هایی ساخته شده، شهری که همزمان بخشی از تاریخ زمین شناسی و تاریخ انسان است.
1- برخوردی که قاره ای را لرزاند: شروع داستان دهانه نُردلینگر ریس
حدود پانزده میلیون سال پیش، در دورهٔ میوسن (Miocene Era)، شهاب سنگی با سرعتی نزدیک به 70 هزار کیلومتر در ساعت به زمین برخورد کرد. این جرم آسمانی حدود یک کیلومتر قطر داشت، و در لحظهٔ برخورد انرژی ای آزاد شد که چند میلیون برابر یک بمب اتمی بود. موجِ حرارت و فشار، سطح زمین را ذوب کرد و خاک و سنگ را تا کیلومترها به هوا پرتاب کرد. نتیجهٔ این فاجعه، دهانه ای به قطر تقریبی 25 کیلومتر بود که بعدها (Nördlinger Ries) نام گرفت.
برخورد باعث شد ترکیب های معدنی منطقه تغییر نمایند. ساختار بلوری کانی هایی مانند گرافیت (Graphite) تحت فشار فوق العاده بالا، به الماس های بسیار ریز تبدیل شد. دمای لحظه ایِ ناشی از برخورد به چندین هزار درجه رسید و سنگ ها در اثر شوک حرارتی به شکل تازهی منجمد شدند که در علم زمین شناسی به آن شوک کوارتزی (shocked quartz) می گویند. میلیون ها ذرهٔ الماس، هر یک کوچک تر از یک میلی متر، درون سنگ ها محبوس شدند. در آن موقع، همه چیز ویران شده بود، اما زمین در سکوتِ میلیون ها ساله، از همان زخم، چشم اندازی زیبا و آرام پدید آورد؛ دشتی سرسبز در جنوب آلمان که بعدها محلِ شکل گیری شهری متفاوت از همهٔ شهرها شد.
2- تولد یک شهر در دل زخم زمین
در حدود قرن دهم میلادی، مردم این منطقهٔ سرسبز تصمیم گرفتند در مرکز دهانه، شهری بنا نمایند. آن ها نمی دانستند که درون دیواره های اطرافشان آثار یکی از بزرگ ترین برخوردهای کیهانی اروپا پنهان است. شهر نُردلینگر (Nördlingen) به تدریج در مرکز دهانه شکل گرفت و به علت شکل طبیعی زمین، حالتی دایره ای به خود گرفت. حصارهای شهر بر لبه های دهانه ساخته شد و کوچه ها به طور طبیعی از مرکز به بیرون امتداد یافتند.
این ساختار دایره ای، که هنوز هم از آسمان به خوبی دیده می گردد، باعث شد شهر حالتی منظم و فشرده پیدا کند. کلیساها، بازار و برج ها درست در نقطهٔ مرکزی دهانه بنا شدند. امروزه پژوهشگران زمین شناسی می گویند که موقعیت طبیعی و زمینِ هموار حاصل از فرسایش میلیون ساله، عامل اصلی سکونت انسان در این منطقه بوده است. اما شاید علت دیگری هم در میان بود: خاک این منطقه حاصل خیز و پر از مواد معدنی بود. بدون آنکه بدانند، نخستین ساکنان نُردلینگر روی گنجینه ای از تاریخ زمین شناسی قدم می زدند؛ جایی که زندگی تازه از دلِ ضربه ای ویرانگر زاده شد.
3- سنگ هایی که از الماس ساخته شده اند
یکی از رازهای بزرگ نُردلینگر در دل سنگ های آن پنهان است. این سنگ ها از نوعی سنگ دگرگون شده (Metamorphic rock) به نام سوئت (Suevite) هستند. سوئت ترکیبی از قطعات ریز سنگ های ذوب شده و شیشه ای است که بر اثر حرارت شدید برخورد شهاب سنگ شکل گرفته اند. درون این سنگ ها، میلیون ها الماس ریز به اندازهٔ چند میکرون وجود دارد. این الماس ها آن قدر کوچک اند که با چشم دیده نمی شوند، اما زیر میکروسکوپ به صورت ذرات درخشان معین اند.
زمانی که مردم قرون وسطا برای ساخت خانه، کلیسا و برج ها از همین سنگ های محلی استفاده کردند، نمی دانستند که مصالح آن ها از الماس پوشیده است. در قرن بیستم، زمین شناسان با آنالیز نمونه های سنگ شهر فهمیدند که هر متر مکعب از این مصالح، میلیون ها ذرهٔ الماس دارد. با این حال، این الماس ها به علت اندازهٔ بسیار ریز، هیچ ارزش تجاری ندارند. اما از نظر علمی، نشان دهندهٔ شرایط فشار و دمایی بی سابقه در زمان برخورد هستند. به این ترتیب، نُردلینگر به شهری تبدیل شد که نه تنها تاریخ انسان، بلکه تاریخ کیهان را در دیوارهای خود جای داده است.
4- راز کشف علمی شهر؛ از شک تا شگفتی
تا پیش از دههٔ 1960، بیشتر مردم نُردلینگر نمی دانستند که شهرشان در دهانهٔ برخوردی ساخته شده است. بسیاری از زمین شناسان آلمانی در آن موقع تصور می کردند شکل دایره ای منطقه نتیجهٔ فعالیت های آتشفشانی است. اما در سال 1960 دو زمین شناس آمریکایی، یوجین شومیکر (Eugene Shoemaker) و ادوارد چائو (Edward Chao)، نمونه هایی از سنگ های نُردلینگر را آنالیز کردند و نشانه هایی از سوک کواتز یافتند؛ ماده ای که فقط در اثر برخورد شهاب سنگ ها یا انفجار هسته ای به وجود می آید.
کشف این ویژگی، نظریهٔ برخورد را تأیید کرد. پس از آن، نُردلینگر به یکی از شناخته شده ترین مکان های زمین شناسی جهان تبدیل شد. وجود سنگ های الماس دار و شواهد شوک حرارتی، به دانشمندان یاری کرد تا درک بهتری از چگونگی شکل گیری دهانه های سیاره ای به دست آورند. امروز، ناسا از دهانهٔ نُردلینگر به عنوان محلی برای تمرین مأموریت های فضایی مریخ استفاده نموده است، زیرا ترکیب خاک و سنگ های آن شباهت زیادی به سطح مریخ دارد. به این ترتیب، شهری که روزگاری ناشناخته بود، اکنون در قلب تحقیقات سیاره ای قرار گرفته است.
5- برج دانِی یل؛ جایی که دیوارها می درخشند
در مرکز شهر نُردلینگر، کلیسای بزرگی وجود دارد به نام سنت جورج (St. Georges Church) با برجی بلند به نام دانِی یل. این برج از همان سنگ های سوئت ساخته شده و در نور خورشید، دانه های ریز الماس در دیواره هایش برق می زنند. از بالای این برج، کل شهر مثل دایره ای کامل دیده می گردد، با خیابان هایی که از مرکز به بیرون امتداد یافته اند. این چشم انداز یادآور نظم طبیعی دهانهٔ شهاب سنگ است که ساختار شهر را شکل داده.
در طول قرون، این برج نه تنها نماد ایمان و هنر معماری قرون وسطی بود، بلکه به نوعی سند زندهٔ برخوردی کیهانی هم محسوب می گردد. پژوهشگران می گویند هر قطعه از سنگ های به کاررفته در کلیسا می تواند اطلاعاتی از آن رویداد بزرگ در خود داشته باشد. شاید زیبایی نُردلینگر در همین تضاد نهفته باشد: دیوارهایی که با آرامش و ظرافت ساخته شده اند، اما از دلِ خشونتی کیهانی آمده اند. جایی که علم، تاریخ و زیبایی در یک نقطه به هم رسیده اند.
6- نُردلینگر؛ موزه ای زنده از زمین شناسی
شهر نُردلینگر را می توان بزرگ ترین موزهٔ روبازِ زمین شناسی در اروپا دانست. در حالی که بیشتر موزه ها سنگ ها و فسیل ها را پشت شیشه نگه می دارند، در اینجا خودِ شهر همان موزه است. دیوارها، خیابان ها و کلیساها از سنگ هایی ساخته شده اند که هرکدام شاهدی بر یک واقعهٔ کیهانی هستند. در حاشیهٔ شهر، موزه ای کوچک به نام ریس کروتر (Rieskrater Museum) ساخته شده که در آن نمونه های سنگ، مدل های سه بعدی دهانه و عکس های ماهواره ای نمایش داده می گردد.
اما آنچه بازتماشامایندگان را شگفت زده می نماید، این است که حتی سنگ فرش های خیابان نیز بخشی از همان پدیده اند. وقتی جهانگردان در کوچه های شهر قدم می زنند، در واقع روی اثری از یک انفجار فضایی میلیون ها ساله راه می روند. به همین علت، نُردلینگر یکی از مقاصد محبوب میان زمین شناسان، اخترشناسان و علاقه مندان به تاریخ طبیعی شده است. این شهر نمونه ای است نادر از جایی که علم و زندگی روزمره در هم آمیخته اند؛ جایی که گذشتهٔ زمین هنوز در زیر پای مردم نفس می کشد.
7- نقش ناسا در پژوهش دهانه نُردلینگر
دهانهٔ نُردلینگر از نظر علمی چنان ارزشمند است که حتی ناسا آن را برای آموزش فضانوردان استفاده نموده است. در دههٔ 1970، پیش از مأموریت های آپولو به ماه، گروهی از فضانوردان در این منطقه تمرین می کردند تا یاد بگیرند چطور در محیطی سنگی و دهانه دار نمونه برداری نمایند. خاک و سنگ های این منطقه از نظر ترکیب شیمیایی و فیزیکی شباهت زیادی به سطح ماه و مریخ دارند.
دانشمندان ناسا از ساختار سنگ های سوئت برای درک بهترِ واکنش های دما و فشار بالا استفاده می نمایند، زیرا مشابه همین فرایندها در سیارات بدون جوّ نیز رخ می دهد. دهانه نُردلینگر به آنان یاری نموده تا بفهمند چگونه برخوردهای شهاب سنگی می توانند ساختار یک سیاره را تغییر دهند. این همکاری علمی باعث شد شهر کوچک بایرن به یکی از شناخته شده ترین نقاط زمین در میان محققان فضایی تبدیل گردد. در واقع، می توان گفت بخشی از مأموریت های قمری و مریخی، ریشه در خاک همین شهر دارد.
8- پیوند میان ویرانی و زیبایی
شاید بزرگ ترین درس نُردلینگر در این باشد که چگونه ویرانی می تواند به زایش زیبایی منجر گردد. برخورد شهاب سنگ، نشانه ای از خشونت بی رحم فضا بود، اما نتیجه اش دشتی حاصل خیز و شهری زیباست. زمین، پس از ضربه ای مرگ بار، دوباره ترمیم شد و با گذشت میلیون ها سال، گیاهان و انسان ها به این منطقه بازگشتند.
در اینجا، علم و فلسفه دست در دست هم می دهند: همان نیروهایی که نابود می نمایند، گاهی هم خالق زیبایی اند. در دل نُردلینگر، تضادی شاعرانه میان انرژی و سکون وجود دارد. دیوارهایی که از دل آتش و فشار پدید آمدند، امروز سایه بان آرام زندگی انسان اند. شاید به همین علت، بسیاری از بازتماشامایندگان حس خاصی از احترام نسبت به طبیعت پیدا می نمایند؛ احساسی که یادآور شنمایندگی زمین در برابر نیروهای کیهانی است. نُردلینگر نمونه ای زنده از این حقیقت است که حیات می تواند حتی از دل ویرانی دوباره شکوفا گردد.
9- جهانگردی علمی و میراث فرهنگی
در سال های اخیر، نُردلینگر به یکی از مقاصد جهانگردی علمی در آلمان تبدیل شده است. بازتماشامایندگان می توانند مسیر مخصوصی را دور تا دور دهانه طی نمایند و در نقاط مختلف، اطلاعاتی دربارهٔ شکل گیری آن بخوانند. برج دانِی یل و کلیسای سنت جورج در لیست میراث ملی آلمان ثبت شده اند و سالانه هزاران جهانگرد از آن ها تماشا می نمایند.
دولت محلی نیز برنامه هایی برای حفظ و معرفی میراث زمین شناسی شهر اجرا نموده است. مدرسه ها و دانشگاه ها تورهای آموزشی به این منطقه می فرستند تا دانش آموزان با پدیدهٔ برخوردهای کیهانی آشنا شوند. با این حال، با وجود این توجه علمی و جهانگردی، نُردلینگر هنوز بافت آرام و انسانی خود را حفظ نموده است. مغازه های کوچک، بوی نان تازه و صدای ناقوس کلیسا، فضا را از حالت خشک علمی دور می نمایند و آن را به شهری زنده و دوست داشتنی بدل می سازند؛ جایی که گذشته و حال در یک قاب دیده می شوند.
10- نگاهی به آینده؛ محافظت از گنجی که زمین به یادگار گذاشت
نُردلینگر امروز دیگر تنها یک شهر تاریخی نیست، بلکه بخشی از حافظهٔ زمین به شمار می رود. با افزایش آگاهی جهانی دربارهٔ اهمیت سایت های زمین شناسی، این منطقه نیز نیازمند حفاظت دقیق است. استخراج بی رویهٔ سنگ ها یا توسعه شهری می تواند ساختار زمین شناسی دهانه را تخریب کند. دانشمندان پیشنهاد داده اند که محدودهٔ دهانه به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت گردد تا از آسیب های آینده در امان بماند.
در کنار این، نُردلینگر می تواند الگویی برای شهرهایی باشد که میان توسعه و حفظ طبیعت تعادل برقرار می نمایند. اینجا نمونه ای است از همزیستی انسان با تاریخ طبیعی زمین. هر قطعه سنگ در این شهر، داستانی از آتش، فشار و زمان در خود دارد. شاید در آینده، پژوهش های تازه بتوانند جزئیات بیشتری از آن برخورد بزرگ را آشکار نمایند، اما حتی اگر هیچ چیز تازه ای هم کشف نگردد، خودِ نُردلینگر گواهی زنده است از پیوند دیرینهٔ میان آسمان و زمین.
خلاصه
شهر نُردلینگر در جنوب آلمان نمونه ای کم نظیر از همزیستی طبیعت و تاریخ است. این شهر در قلب دهانه ای ساخته شده که میلیون ها سال پیش از برخورد شهاب سنگی بزرگ پدید آمد. سنگ های منطقه در اثر فشار و گرمای شدید به گونه ای تغییر یافتند که درونشان میلیون ها الماس ریز (micro-diamonds) شکل گرفت. مردمان قرون وسطی بی آنکه بدانند، از همین سنگ ها برای ساخت خانه ها و کلیساها استفاده کردند و شهری بنا شد که دیوارهایش از الماس پوشیده است. امروز، نُردلینگر نه تنها یک شهر تاریخی بلکه آزمایشگاهی زنده برای مطالعهٔ ساختار زمین و برخوردهای کیهانی است. پژوهشگران و جهانگردان از سراسر جهان برای تماشا این پدیده به آنجا می آیند. نُردلینگر یادآور این حقیقت است که گاهی در دل ویرانی های بزرگ، زیباترین جلوه های آفرینش پدید می آیند.
❓ سؤالات رایج (FAQ)
1. آیا واقعاً در سنگ های شهر نُردلینگر الماس وجود دارد؟
بله. سنگ های منطقه از نوع سوئت (Suevite) هستند که بر اثر برخورد شهاب سنگ تشکیل شده اند و درونشان میلیون ها الماس میکروسکوپی وجود دارد. این الماس ها بسیار کوچک اند و فقط با میکروسکوپ قابل مشاهده هستند.
2. آیا این الماس ها ارزش استخراج دارند؟
خیر. اندازهٔ آن ها به قدری ریز است که هیچ کاربرد صنعتی یا زینتی ندارد. ارزش آن ها علمی است، نه مالی.
3. دهانهٔ نُردلینگر چقدر وسعت دارد؟
قطر دهانه حدود 24 تا 25 کیلومتر است و از فضا هم قابل مشاهده است. شهر دقیقاً در مرکز آن واقع شده است.
4. آیا شهاب سنگ دیگری در نزدیکی این منطقه برخورد نموده است؟
بله. در حدود 40 کیلومتر شمال شرقی نُردلینگر، دهانهٔ کوچکتری به نام اشتاینهایم (Steinheim) وجود دارد که احتمالاً همزمان با همان برخورد اصلی ایجاد شده است.
5. چرا ناسا به این منطقه علاقه دارد؟
چون ساختار خاک و سنگ های نُردلینگر شباهت زیادی به سطح ماه و مریخ دارد. ناسا از این منطقه برای تمرین و پژوهش های مقایسه ای استفاده نموده است.
6. آیا می توان از نزدیک از دهانه بازدید کرد؟
بله. مسیرهای معینی برای پیاده روی و بازدید وجود دارد و موزه ای به نام Rieskrater Museum نیز نمونه های واقعی از سنگ های الماس دار را به نمایش می گذارد.
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران