آیا توافق 25 ساله ایران و چین موضوع جدیدی است؟ - ارانیوز

با ما همراه باشید و با تور چین از شگفت انگیزترین کشور دنیا دیدن کنید بر روی دیوار چین سلفی بگیرید، از قصر ممنوعه دیدن کنید و در خیابان شانگهای پیشرفته ترین آسیا قدم بزنید.

مجید رئوفی پژوهشگر سیاست گذاری انرژی: مخالفان این توافق، محتواهای راست و دروغ زیادی درباره آن منتشر کردند و از فرصت فضای مجازی برای انتشار شایعات توأم با اطلاعات درست و غلط درباره همکاری های مالی چین در نقاط مختلف جهان بهره بردند و باعث واکنش های متفاوت زیادی از سوی عموم مردم شدند. هنوز از سوی وزارت خارجه کشورمان اعلام نشده که سند 18 صفحه ای که در فضای مجازی منتشر شده، چقدر قابل استناد است اما اگر بپذیریم این سند ارائه شده از سوی ایران به طرف چینی است، باید از بسیاری از حدس ها و فراوری محتواها گذشت و به آینده ای نظر داشت که می تواند برای هر دو کشور شرایط بهتری ایجاد کند و درصورتی که در عقد قراردادها هوشمندی و استانداردهای لازم رعایت گردد، باعث توسعه مالی کشور و حتی تغییرنگاه سایر شرکای احتمالی مالی - که همکاری با ایران را به دلیل ترس از تحریم های امریکا به حال تعلیق درآورده اند- به همکاری با ایران منجر گردد.

هر قراردادی عملی نمی گردد

مسأله ای که نباید از آن گذشت، این است که ایران و چین در دوره های متفاوتی کوشش کردند تا قراردادهای بلندمدت و با اعداد بسیار بالا منعقد نمایند که برخی پیش رفت و برخی به دلایل مختلف، محقق نشد؛ مسأله ای که ممکن است در شرایط متفاوتی باز هم تکرار گردد و تعدادی از قراردادها عملی نشوند. نمونه های فراوانی از این دست قراردادها در نقاط مختلف جهان وجود دارد که پس از تبلیغات و کش وقوس های فراوان ملغی شده اند و زندگی هم ادامه داشته است. نمونه دم دستی و اخیرش لغو قرارداد 5 میلیارد دلاری پالایشگاهی آرامکوی عربستان و پرتامینای اندونزی است که بعد از سفر ملک سلمان به اندونزی منعقد شد و سروصدای زیادی هم در جهان به پا کرد اما اخیراً لغو شد. با این اوصاف، همکاری های ایران و چین از دیرباز برقرار بوده و حوزه های مختلف را هم شامل شده است. چین دارای سوابق طولانی در روابط مثبت با نیروی نظامی ایران است و در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و پس از آن و مواقعی که بسیاری از کشورهای توسعه یافته فروش تسلیحات مدرن خود را به ایران محدود یا ممنوع نموده اند، با کشورمان همکاری نموده است .

اهمیت همکاری ایران و چین

در تاریخ 26 ژانویه 2016 کشتی ایرانی پرارین وارد بندر کینژو شد و به این ترتیب، یک جهت حمل ونقل جدید که ایران و خاورمیانه را به منطقه خودمختار گوانگژی چین متصل می نماید، افتتاح شد. ماه بعد، اولین قطار باری که چین و ایران را به هم وصل می نماید، با بیش از 10هزارکیلومتر و به مدت 14 روز پس از عزیمت از ییوو در استان شرقی ژجیانگ به تهران رسید. کوشش های پکن برای ادغام ایران در ابتکار کمربند و جاده نشانه شروع فصل جدیدی است از آنچه که چین به عنوان یک همکاری متقابل ، چندجانبه و هرچند محدود با جمهوری اسلامی ایران در نظر گرفته است . چین می داند که نمی تواند بر توان و ظرفیت های گسترده ایران چشم ببندد. چین عظیمترین واردنماینده نفت جهانست. با این وجود که خود چین حدود 4 میلیون بشکه در روز نفت فراوری می نماید، به بیش از 10 میلیون بشکه در روز نیز واردات برای تآمین تقاضای داخلی اش احتیاج دارد. همچنین چین عظیمترین مصرف نماینده زغال سنگ در جهانست که مصرف آن یکی از مهم ترین دلایل افزایش آلودگی هواست. چین برای انجام تعهدات خود در توافق اقلیمی پاریس مجبور است که از مصرف زغال سنگ بکاهد و از انرژی های تجدیدپذیر، هسته ای و گاز طبیعی بهره ببرد. تقاضای گاز طبیعی چین رو به برتری است و ایران در هر دو بخش نفت و گاز، مزیت نسبی دارد. ایران دومین دارنده ذخایر گازی جهان و چهارمین دارنده ذخایر نفت جهانست. ضمن اینکه ایران تنها کشور خاورمیانه است که علاوه بر جهتهای دریایی می تواند به وسیله خطوط لوله در خشکی به چین نفت و گاز صادر کند.

مقامات چینی و ایرانی در توصیف مبنای روابط دوجانبه خود، به روایت های تاریخی استناد می نمایند که بر غرور برخاسته از میراث باستانی خود و مبارزه با بی عدالتی و سلطه غربی تأکید می نماید. با این حال ، روابط چین با ایران در درجه اول از ملاحظات مالی و استراتژیک ناشی می گردد. سنگ بنای مشارکت مالی بین چین و ایران نیز تجارت انرژی است . در سال های تحریم دوره اوباما، ایران ، جزو سه منبع برتر واردات نفت در چین و چین مقصد اصلی صادرات نفت ایران بوده است . هرچند در دوره تحریم های ترامپ، تعیین نیست که میزان واقعی صادرات نفت ایران به چین چقدر است، اما تعییناً همچنان یکی از اصلی ترین بازارهای صادراتی نفت ایران، چین است .

قراردادهای بلندمدت و عظیم گذشته میان ایران و چین

دامنه همکاری های انرژی چین و ایران در سال 2000 و زمانی که شرکت ملی نفت چین و ساینوپک برای اولین بار وارد حوزه اکتشاف و توسعه نفت ایران شدند، گسترش یافت .

طی چند سال ، سیاست رو به بیرون پکن در جهت تشویق شرکت های چینی به سرمایه گذاری در خارج از کشور که با فشار ایالات متحده بر شرکت های غربی و آسیایی برای عدم سرمایه گذاری در بخش انرژی ایران همراه شده بود، منجر به ظهور چین به عنوان یک بازیگر برجسته خارجی در بخش بالادستی نفت ایران شد.

در سال 2007 دو توافق عظیم صورت گرفت؛ ساینوپک قرارداد توسعه میدان نفتی یادآوران را با ایران منعقد کرد و شرکت ملی نفت چین قراردادهایی را برای میدان های نفتی آزادگان شمالی و جنوبی امضاء کرد.

در اوایل دهه 2000 ، شرکت های دولتی چین نیز در صنعت گاز ایران فعال شده بودند. در سال 1383، ساینوپک با یک توافق 100 میلیارد دلاری 25 ساله برای فراوری و صادرات ال ان جی از میادین گازی پارس جنوبی، با ایران به توافق رسیده بود. در سال 1385، عظیمترین فراورینماینده نفت دریایی چین ، شرکت ملی نفت فلات قاره چین قرارداد 16 میلیارد دلاری برای توسعه میدان گازی پارس شمالی و ساخت تسهیلات ال ان جی برای صادرات گاز به چین را امضا کرد.

سه سال بعد، شرکت ملی نفت چین قرارداد 4 .7 میلیارد دلاری برای توسعه فاز 11 پارس جنوبی امضاء کرد و جایگزین شرکت فرانسوی توتال و شریک مالزیایی اش پتروناس شد.

علاوه براین ، شرکت های دولتی چینی در توسعه بخش پایین دستی ایران نیز وارد شدند. پیش از تشدید تحریم ها هم بخش پایین دستی ایران از مشکلاتی رنج می برد؛ پالایشگاه های شازند، آبادان و بندرعباس همه به شدت احتیاج به تعمیر داشتند. در ژوئن 2009 ، شرکت ملی نفت ایران سه شرکت عظیم دولتی چین یعنی ساینوپک ، شرکت ملی نفت چین و شرکت ملی نفت فلات قاره چین را برای شرکت در یک پروژه 42 .8 میلیارد دلاری برای ساخت هفت پالایشگاه و خط لوله 1600 کیلومتری ترانس ایران دعوت کرد. در ماه بعد، کنسرسیومی از شرکت های چینی با شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران با قراردادی 2 تا 3 میلیارد دلاری توافق کردند تا ظرفیت پالایشگاه های آبادان و خلیج فارس را توسعه دهند.

تجارت و سرمایه گذاری در حوزه های غیرانرژی نیز برای مدتی جزو بخش های مهم روابط مالی دوجانبه بود. طی دو دهه گذشته ، مهندسان چینی در سراسر ایران پل ، سد، راه آهن و تونل ساخته اند. شرکت های چینی گروه سیتیک، نوریکو و سی آروی همگی نقش اساسی در ساخت و گسترش سیستم متروی تهران داشته اند.

دو شرکت عظیم کشتی سازی در چین در گسترش ظرفیت حمل ونقل دریایی ایران سهیم بوده اند. سال ها پیش هم در سال 1999 ، شرکت کشتی سازی صنایع کشتی سازی دالیان قرارداد 370 میلیون دلاری با شرکت ملی نفتکش ایران برای ساخت پنج دستگاه نفتکش 300 هزار تنی امضا نموده بود. از سال 2012 ، شرکت ملی نفتکش ایران 20 سوپرتانکر نفت خام از شرکت کشتی سازی وایگائوکیائو و شرکت صنایع کشتی سازی دالیان خریداری نموده است .

اگزیم بانک چین نقش اساسی در تأمین اعتبار این پروژه های کشتی سازی و همچنین پروژه های موجود در بخش های راه آهن و برق در ایران داشته است . در دوره تحریم ها نیز، تجارت ایران از آلمان، شریک سنتی ایران و همچنین سایر مشتریان عظیم نفتی ، یعنی کره جنوبی و ژاپن دورتر به سمت چین جابه جا شده بود. البته پیشرفت در روابط چین و ایران جهت آسانی در پیش نداشت . در طول دوره تحریم ها، چین سعی در حفظ و حتی ارتقای مشارکت خود با ایران داشت بدون اینکه به روابطش با ایالات متحده یا شرکای تجاری اش در خلیج فارس آسیبی وارد کند. در عمل ، چین برای جلوگیری از تشدید بحران بر سر برنامه هسته ای ایران کوشش می کرد اما، از فرصت هایی که تنش های غربی با ایران برای منافع سیاسی و مالی چین ارائه می داد، بهره هم برد.

در گزارش خدمات تحقیقاتی کنگره ایالات متحده که در ژانویه سال 2016 منتشر شد، آمده است که چین مانعی در کوشش ایالات متحده برای کاهش درآمد ایران از فروش نفت بوده است .

در همین حال ، شرکت های چینی تصمیم گرفتند یا توافق های خود را با ایران عملی ننمایند یا کار روی آنها را کند نمایند. نهایتاً چین هم با قطعنامه های سازمان ملل علیه ایران موافقت کرد.

در چنین موقعیتی، نهادهای دولتی چین برای کاهش تأثیر تحریم ها فعالیت هایی انجام دادند. به عنوان مثال ، وقتی تحریم های ایالات متحده و اروپا باعث کاهش 75 درصدی فروش بنزین به ایران در سال 2010 شد، شرکت های چینی وارد بازار شدند و احتیاج ایران به بنزین را برطرف کردند. هرچند در چنین موقعیتی احتمالاً هر کشوری به منافع خود فکر می نماید و ممکن است از این موقعیت به نفع خود بهره ببرد.

در ژانویه 2012 ، ایالات متحده مجازات هایی را علیه شرکت دولتی ژوهای ژنرونگ - که به عنوان نماینده واردات برای ساینوپک عمل می نماید - طبق قانون جامع تحریم ها به دلیل فروش فرآورده های نفتی پالایشی به ایران اعمال کرد. با این حال ، چون ژوهای ژنرونگ فعالیت های کمی در ایالات متحده انجام می دهد، می توان فرض کرد که اثر تحریم ها بر آن اندک بوده است .

اهمیت توافق برای ایران و چین

در دوره برداشته شدن تحریم ها، کنسرسیوم متشکل از توتال، شرکت ملی نفت چین و پتروپارس می توانست شروعی برای همکاری های گسترده تر باشد که با کنارکشیدن تکراری توتال به دلیل تحریم های جدید امریکا باز هم این فرایند مورد انتظار پیش نرفت . سفر شی جین پینگ به ایران و توافق نامه ها و تفاهم نامه های پرتعداد ذیل ابتکار کمربند و جاده، فرصت خوبی برای همکاری های گسترده تر دو طرف ایجاد کرد، اما تحریم های جدید، آن را تاحدودی کمرنگ کرد. اما جنگ تعرفه های ترامپ و جدیت چین در مقابله به مثل با امریکا فرصت جدیدی برای همکاری دو طرف ایجاد نموده است .

اهمیت این توافق در آن است که اجرای آن به منزله شکست کامل آمریکا در تحریم ایران خواهد بود. زیرا نه تنها اقتصاد ایران با اجرای این توافق به دوران پررونقی قدم می گذارد بلکه هدف اصلی آمریکا از تشدید منازعات منطقه ای، یعنی زیر فشار قرار دادن چین، نیز بی نتیجه می ماند. هرچند، برای تحقق این توافق راه بسیار سختی در پیش است.

در همین رابطه بیشتر بخوانید:

ائتلاف مالی روسیه،چین و ایران، علیه آمریکا

قرارداد 20ساله تهران و مسکو چیست وچه ارتباطی به قرارداد چین دارد؟

عظیمترین توافق ژئوپلتیک قرن21/ایران از سیطره دلار خارج خواهد شد؟

310 310