همه چیز درباره شهر تاریخی هگمتانه - ارانیوز

معرفی شهر تاریخی هگمتانه

هگمتانه که به آن تپه هگمتانه هم گفته می گردد (چرا که بر روی تپه بنا شده)، از جمله میراث فرهنگی ملی ایران بوده و قدمتی بالغ بر 3000 سال دارد. این شهر تاریخی در شهر همدان، انتهای خیابان اکباتان و پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتانه قرار گرفته است. وسعت تپه ای که این شهر بر روی آن قرار گرفته است به قدری زیاد بوده (حدوداً 35 هکتار) که عنوان پهناورترین تپه باستانی ایران را هم از آن خودنموده است. لازم به ذکر است که قبلاً چیزی نزدیک به 10 هکتار از اراضی هگمتانه در مالکیت خصوصی مردم قرار داشت که در سال های 1347 تا 1348 به وسیله دولت خریداری شده و به این محوطه باستانی اضافه شد.

هگمتانه به چه معناست؟

شاید بخواهید بدانید از شهر تاریخی هگمتانه با چه عناوین دیگری یاد می گردد و اصلاً هگمتانه به چه معناست. لازم به ذکر است در سنگ نوشته ای که از بیستون مربوط به دوران داریوش اول باقیمانده از هگمتانه تحت عنوان همگمتان به زبان پارسی باستان، آ-ک-م-د-ن به زبان عیلامی و آ-گ-م-ت-ن به زبان اکدی نام برده شده. بعلاوه یونانی ها این شهر تاریخی را به زبان یونانی اکباتانا یا اگباتانا و یا اکباتانیس پارتیوروم می نامیدند. به زبان لاتین به این شهر آحمت در زبان آرامی آحمتن و همتن، در زبان ارمنی اکبتن و در زبان فارسی میانه همان همدان گفته می گردد.

اما معنی هگمتانه چیست؟ تاریخ شناسان و زبان شناسان معتقدند این واژه به معنای محل گرد هم آمدن است و از کلمه هنگمت ریشه می گیرد. به نظر می رسد این مکان حتی پیش از دوره مادها محل گردآمدن مردم بوده باشد و علت این نام گذاری هم همین است.

تاریخچه شهر تاریخی هگمتانه

نمی توان از شهر تاریخی هگمتانه حرف زد و به سراغ سیر تاریخی آن نرفت. همان طور که می دانیم مادها گروهی از آریایی ها بودند که با غلبه بر قوم عاشور توانستند اولین پادشاهی ایرانی را تأسیس نمایند. از آثاری که از ایران باستان باقیمانده می توان تخمین زد که این شهر تاریخی به وسیله مادها در قرن 17 پیش از میلاد شکل گرفته و در حقیقت اولین مرکز پادشاهان ایرانی بوده. اما این شهر تاریخی تنها شامل کاخ ها و عمارت ها و آثار مربوط به دوره ماد نیست و از آثار باقیمانده در آن می توان گفت پس از مادها، هخامنشان و اشکانیان هم از آن بهره برده اند.

این شهر باستانی با چنان مصالح مستحکمی ساخته شده که در کنار آتن در یونان و رم در ایتالیا جز تنها شهرهای باستانی سالم باقیمانده از دوران باستان به شمار می رود.

هگمتانه در دوران مادها

هرودوت تاریخ نگار یونانی از شهر تاریخی هگمتانه در نوشته های خود تحت عنوان شهری متعلق به مادها یاد نموده و معتقد بوده این شهر در 800 پیش از میلاد به وسیله مادها به عنوان مرکز انتخاب شده. او این شهر را مجموعه ای شاهانه توصیف نموده که بر روی تپه ای بزرگ قرار گرفته و هفت دیوار متحدالمرکز داشته. بخش داخلی هر دیوار از بخش خارجی آن ارتفاع بیشتری داشته است.

بعضی باستان شناسان معتقدند که شهر تاریخی هگمتانه به دستور جمشید پادشاه یا سمیرامیس افسانه ای ساخته شده. عده ای هم احداث آن را به فرورتیش، سومین پادشاه سلسله ماد نسبت می دهند. اما طبق اطلاعات دانشنامه ایرانیکا، پادشاهی ماد به وسیله دیااکو تأسیس و شهر هگمتانه به عنوان مرکز آن انتخاب شده.

لازم به ذکر است در سکه های کشف شده از دوران ساسانیان، اهمتان به عنوان محل ضرب معرفی شده و بعلاوه اولین متونی که در آن نام مادها و منطقه ها مربوط به آن ها ذکر شده، تقویم 24 شارل مانزر سوم است. در این نوشته ها از مادای یا آمادای به عنوان قوم و قلمرو ماد یاد می گردد.

هگمتانه در دوران هخامنشیان

همان طور که پیش تر گفتیم شهر تاریخی هگمتانه در دوران هخامنشیان هم استفاده داشته و در حقیقت مرکز تابستانی سلسله هخامنشی به شمار می رفته. گرچه پس از این که هخامنشیان بر مادها غالب شدند این شهر باستانی هیچگاه اهمیت و شکوه سابق را پیدا نکرد اما به علت قرارگیری در مسیر راه شاهی موردتوجه هخامنشیان بود و به آبادی آن اهمیت می دادند.

گفته می گردد در زمان داریوش سوم و جنگ با اسکندر مقدونی، هگمتانه تبدیل به ویرانه شده بود و داریوش دستور داد در مرکز شهر قصر یا کوشکی بسیار بزرگ ساخته گردد. کوشکی که دارای 300 مخفیگاه برای گنجینه های شاهی بود و هشت در آهنی از آنها محافظت می کردند.

هگمتانه در دوران اشکانیان

بر اساس سنگ نوشته ای یونانی که از مجسمه هرکول در بیستون به دست آمده و متعلق به 148 قبل از میلاد است، می توان گفت شهر تاریخی هگمتانه تا زمان پادشاهی مهرداد اول اشکانی همچنان به حیات خود ادامه می داده. بعلاوه از متون تاریخی درمی یابیم که آنتیوخوس هفتم در 130 قبل از میلاد برای بازگرداندن قدرت سلوکیان در ایران برای مدت کوتاهی در هگمتانه به سر برده. تیگران دوم هم سال پس از آن به جهت حمله به مهرداد دوم مدتی در هگمتانه اقامت داشته. سلسله اشکانیان از هگمتانه به عنوان مرکز پادشاهی خود و بعلاوه ضراب خانه سلطنتی بهره می برده اند.

معماری اسرارآمیز هگمتانه

معماری شهر تاریخی هگمتانه بسیار پیشرفته و پیچیده بوده و از ویژگی هایی است که آن را به یکی از مهم ترین محوطه های باستانی کشورمان تبدیل نموده. این شهر باستانی علاوه بر داشتن قصر و قلعه های تودرتو دارای خانه های مسکونی با نقشه و طراحی پیشرفته و شبکه آبرسانی به دقت مهندسی شده و منظم است. در ادامه با خبرنگاران همراه باشید تا با هم قسمت های مختلف این محوطه تاریخی را مرور کنیم.

هفت قلعه تو در توی هفت رنگ!

شهر تاریخی هگمتانه دارای قلعه های تودرتو با طراحی دقیق و پیشرفته و مساحتی حدود 35 هکتار است. در کنار این هفت قلعه درهم پیچیده که با مهندسی خاصی ساخته شده بودند، واحدهای مسکونی قرار داشتند. تاریخ شناسان معتقدند قوم ماد از پادشاه خود دیااکو خواسته بودند محل سکونتشان نزدیک به کاخ سلطنتی باشد. هر کدام از این قلعه ها کاربرد خاص خود را داشته. آخرین قلعه همان قلعه پادشاه بوده. طبق متون تاریخی دیااکو به تقلید از بابلیان، دستور داده کنگره های هر قلعه رنگ خاصی داشته باشد. هرکدام از این کنگره ها به ترتیب از اول تا هفتم این رنگ ها را داشته اند: سفید، سیاه، ارغوانی، آبی، نارنجی، سیمین و زرین.

گفته می گردد فضای بیرون دیوار قلعه مانند حصار شهر آتن بوده است. از نوشته های مورخین یونانی می توان دریافت که این قصر دارای تزیینات مختلفی شامل طلاکاری، نقره کاری، جوهرکاری و کنده کاری بوده و درها و رواق ها و ستون های بسیار باشکوهی داشته.

قسمت های مسکونی هگمتانه

پس از حفاری های گسترده ای که در شهر تاریخی هگمتانه در سال 1362 به وسیله دکتر صراف انجام شد بقایای معماری خشتی بزرگی که با معماری پیشرفته و مهندسی دقیق ساخته شده بود، در این محوطه کشف شد. این سازه های خشتی شامل واحدهای ساختمانی 5/17 در 5/17 متر است. هر کدام این واحدها دارای پیشخوانی مقابل یک تالار مرکزی به همراه اتاق های جانبی و دو انبار با محیط کوچک در قسمت انتهایی هستند.

پلان این سازه های خشتی کاملاً قرینه بوده و در هر 35 متر یک معبر یا کوچه وجود دارد که واحدهای مسکونی بین آنها قرار گرفته اند. حصارهایی دورتادور این مجموعه را پوشانده و در فواصل 90 متری، برج هایی مربع شکل در میانشان ساخته شده. به نظر می رسد تاریخ ساخت مجموعه معماری درون حصارها متعلق به دوره اشکانی باشد. بعضی معتقدند که این مجموعه روی آثار قدیمی تر ساخته شده است.

سیستم آبرسانی هگمتانه

همان طور که پیش تر گفتیم یکی از ویژگی های متمایز و جالب توجه شهر تاریخی هگمتانه سیستم آبرسانی بسیار پیشرفته و منظم آن است. در حقیقت شبکه آبرسانی این شهر به نحوی طراحی شده بوده که در فاصله میان کانال های آب راه های عبوری به عرض 3/5 متر وجود داشته. این راه های عبور از شمال شرق تا جنوب غرب امتداد داشته و کف این مسیرها را آجرهای مربع یک شکل پوشانده بوده. با این شکل طراحی سیستم آب رسانی از هدررفت آب کاملاً جلوگیری می شد و مردم می توانستند به راحتی و به یک میزان به آب شهری دسترسی داشته باشند.

شاید این مسئله امروزه خیلی بدیهی به نظر برسد اما در آن سال ها که علم مهندسی شهری هنوز خیلی پیشرفت ننموده بوده، ساخت و طراحی چنین سیستم آب رسانی در شهر تاریخی هگمتانه نشانگر نبوغ مادها بوده است.

بخش های مختلف هگمتانه برای بازدید

شاید تا به اینجای مقاله با خواندن درباره شهر تاریخی هگمتانه مشتاق شده باشید به تماشا این محوطه تاریخی در همدان بروید و بخواهید قدری بیشتر درباره فضاهای داخلی آن اطلاعات کسب کنید. در ادامه با خبرنگاران همراه باشید تا با هم فضاهای تماشای هگمتانه را مرور کنیم.

موزه هگمتانه

بین سال های 1320 تا 1325 مدرسه ای شش کلاسه در بخشی از محوطه هگمتانه ساخته شد که دهه پنجاه به مرکز باستان شناسی واگذار شد تا برای اهداف باستان شناسی و پژوهشی مورد استفاده قرار بگیرد. پس از این که آثار با ارزشی در کاوش های شهر تاریخی هگمتانه کشف شد، این محوطه به موزه نگهداری این آثار تغییر کاربری داد. بعلاوه در سال 1372 دیوارهای میان کلاس ها برداشته شد تا فضای موزه بیشتر گردد. مساحت امروزی موزه حدوداً 600 متر است و بخش های مختلفی دارد. بخش هایی چون دفتر موزه، کارگاه عکاسی، کارگاه بازسازی و کتابخانه. لازم به ذکر است آثار تاریخی موزه شهر تاریخی هگمتانه به دودسته کلی تاریخی و اسلامی تقسیم می گردد. در ادامه به آثاری که در هرکدام از این بخش ها نمایش داده می گردد اشاره می کنیم.

بخش تاریخی

این آثار که در راهروی غربی و تالار و بخشی از سرسرا به نمایش گذاشته شده شامل این موارد می گردد: ستون، ته ستون، شالی، ساقه و سرستون های سنگی، خشت چهارگوش، کاسه، کوزه، انواع خمره های بزرگ و کوچک، ظروف شیشه ای، مجسمه های گلی، آبخوری، لیوان، تابوت سفالی، سنگ های تزیینی، مهر شیشه ای با نقش نیایشگر، مهرهای تزیینی سنگی، استخوان، سر پیکان های مفرغی، پیکره های سفالی انسان، ستون کتیبه با خط میخی از دوره اردشیر دوم هخامنشی.

لازم به ذکر است این آثار همگی از دروازه شیر سنگی، روستای شورین و دبیرستان ابن سینا کشف شده و متعلق به دوره های هخامنشی، ساسانی، اشکانی و نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد تا نیمه اول بعد از میلاد هستند.

بخش اسلامی

این بخش از موزه شهر تاریخی هگمتانه که در راهروی شرقی و بخشی از سرسرا و محوطه اصلی قرار گرفته است، این آثار را در خود جای داده است: ظروف سفالی، حوض آب نما، قوچ سنگ، درب بزرگ چوبی (اروسی) متعلق به دوره معاصر، سنگ قبرهای دوره اسلامی با خط کوفی و ثلث و نستعلیق، تابوت هایی از سفال و سنگ متعلق به دوره اشکانی و اسلامی و خمره های سفالی با میزان ها و طرح های مختلف برای نگهداری آذوقه و مایعات.

آثار این بخش از نواحی اسدآباد و برج قربان کشف شده و متعلق به دوران اسلامی اولیه، میانه و متأخر و دوران معاصر هستند.

آثار باستانی مهم هگمتانه

آثار باستانی بسیار باارزش و گران بهایی از شهر تاریخی هگمتانه کشف شده که اگر قصد بازدید از این محوطه را دارید حتماً باید قدری درباره آنها بدانید. از جمله این آثار شاخص باید از جام طلایی و کاسه سیمین که به آن تکوک زرین یا ریتون با سرشیر گفته می گردد نام برد که متعلق به دوره هخامنشی است و در موزه ملی ایران نگهداری می گردد. لوح زرین ارشام که به خط میخی بر آن نوشته شده هم از جمله این آثار است که باز هم متعلق به دوره هخامنشیان است. لوح داریوش دوم و جام نقره اردشیر یکم و پایه ستون سنگی از دیگر آثار ارزشمند دیگر به دست آمده از تپه هگمتانه هستند.

بازدید از هگمتانه

اگر قصد بازدید از شهر تاریخی هگمتانه را دارید ما فصول گرم تر مثل بهار و تابستان را پیشنهاد می کنیم چرا که همدان هوایی نسبتاً سرد دارد. شما می توانید در نیمه اول سال از 9 صبح تا 7 عصر و در نیمه دوم سال از 9 صبح تا 5 عصر از این مجموعه تماشا کنید. لازم به ذکر است برای بازدید باید برای هر نفر بلیت تهیه کنید.

جمع بندی

شهر تاریخی هگمتانه از محوطه های باستانی بسیار مهم کشورمان است که گرچه ساخت آن را به مادها نسبت می دهند اما دارای آثار ارزشمندی از دوران هخامنشی و اشکانی هم هست. این شهر دارای مهندسی دقیق و پیشرفته بوده که شامل قلعه های تودرتو، واحدهای مسکونی و سیستم آبرسانی می گردد. اگر شما هم به تاریخ و فرهنگ باستانی کشورتان علاقه دارید بازدید از هگمتانه در همدان را به شما پیشنهاد می کنیم.