سینما، مهدویت و انتظار فرج؛ ما هیچ ما نگاه!، سهم مفاهیم انتظار و غیبت امام عصر(عج) در سینمای ایران چقدر است؟ - ارانیوز

به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران موضوعاتی همچون مهدویت، ظهور مهدی موعود(عج) در قامت منجی، فرهنگ انتظار رجعت و آخر الزمان از آموزه های مهم مکتب تشیع است.

در چهارده قرن اخیر و در جغرافیای جهان اسلام و ایران، آثار ازشمند و گرانسنگی در حوزه های مختلف کلام و حدیث، فقه و ادبیات و حتی هنرهای تجسمی و معماری با موضوع این موضوعات خلق شده اند.

با این حال با گذشت یک قرن از ورود صنعت سینما به ایران و چهل سال از وقوع انقلاب اسلامی به عنوان حرکتی بر پایه آموزه های دینی، هنوز مهدویت و انتظار صندلی قابل توجهی در آثار سینمایی کشورمان ندارد.

این در حالی است که انتظار فرج و تداوم سلسسله امامت یکی از پایه های اصلی انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. جنبه های فرهنگی این عناصر نیز آن قدر پررنگ است که بیش از هرچیز فرصت پرداخت نرم افزارنه و بهره گیری از قالب های هنری و فرهنگی را گوشزد می نماید.

روشن است که از سینمای قبل از انقلاب نمی توان توقعی در این زمینه داشت، اما در سال های پس از انقلاب هم دستان سینمای ایران در ساخت فیلم هایی با موضوع حضرت مهدی (عج) و مهدویت خالی است.

حتی اگر گستره مفهومی مهدویت را به آموزه انتظار گسترش دهیم، باز هم آثاری که در این زمینه ساخته شده اند در خوشبینانه ترین حالت از تعداد انگشتان دو دست بیشتر نمی شود.

در ادامه، نگاهی گذرا به تعدادی از این فیلم ها خواهیم داشت.

قدمگاه/محمدمهدی عسگرپور/ 1382

قدمگاه دومین فیلم بلند محمدمهدی عسگرپور با فیلمنامه ای از محمد رضایی راد است که در سال 1382 به تهیه نمایندگی محمدرضا تخت کشیان ساخته شد.

رضا کیانیان، بابک حمیدیان، فرامرز صدیقی، علی اوسیوند، آفرین عبیسی، زهره حمیدی، نگار جواهریان و صالح میرزاآقایی از جمله بازیگران این فیلم هستند.

قدمگاه را شاید بتوان تنها فیلم سینمایی ایرانی دانست که به طور مستقیم به موضوع انتظار فرج و غیبت امام عصر (عج)می پردازد و این موضوعات محوری را سوژه اصلی خود قرار داده است.

رحمان (بابک حمیدیان) جوانی سرراهی و ساده دل است که در روستا زندگی می نماید. او هرساله برای ادای نذری 10ساله در نیمه شعبان به قدمگاه می رود. او در آخرین سال ادای این نذر، در قدمگاه خوابی می بیند و آن را برای اهالی روستا تعریف می نماید. اهالی با شنیدن خواب رحمان و ترس از برملا شدن یک راز دچار وحشت می شوند و قصد دارند که او را به قدمگاه بفرستند.

فیلم با اشاره به عناصری همچون نیمه شعبان و قدمگاه به موضوع غیبت امام عصر(عج) می پردازد. فراتر ازاین، در زیرمتن و لایه های درونی فیلمنامه نیز مفهوم انتظار و ظهور جریان دارد. بحث پیچیده ای همچون گناه جمعی به عنوان یکی از نشانه های ظهور منجی در این فیلم حضور پررنگی دارد و نمایانگر رفتاری است که مردم روستا در قبال مادر رحمان از خود بروز داده اند. مردمی که با وجود حفظ ظواهر دینی بازهم در بسیاری از جنبه های زندگی خود به گناه و لغزش آلوده هستند.

اینجا چراغی روشن است/ سیدرضا میرکریمی/ 1381

این فیلم در بیست و یکمین جشنواره فیلم فجر توانست سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی بهترین نقش اول مرد و بهترین فیلمبرداری را از آن خود کند.

حبیب رضایی، سعید پورصمیمی، مریم بوبانی، فلامک جنیدی ، الله قلی نظری ، محمود استوار فر و فرزاد حاتمیان بتازیگران این فیلم هستند.

فردی ساده دل به نامقدرت (حبیب رضایی) بر حسب اتفاق متولی یک امامزاده می شود؛ امامزاده ای که مردم روستا مدتهاست پاسخ نذر و نیازهایشان را از آن نگرفته اند.

مرد ساده دل با شیوه ای خارج از عرف و سنت، جوابگوی نیازهای مردمی می شود که به امامزاده می آیند. چنان که در نهایت با مکانی بی سقف و در و پیکر روبرو می شویم. امامزاده دیگر شبیه ساختمانی که در اول فیلم دیده ایم نیست ولی در عوض به زخم بسیاری از مردم مرهم گذاشته شده است.

فیلم شرایط را به گونه ای می چیند که در غیبت متولی روستا و جانشینی اجباری قدرت، تصویر کلیشه یی امامزاده دچار تحول شود. امامزاده بی سقف و در و پیکر که هر بخش آن به زخمی از مردم روستا مرهم شده، در همین یک هفته چهره ظاهری و باطنی خود را عوض می نماید و صندلیش میان مردم احیا می شود. یک شب که دختر چوپان روستا، گله هایش پراکنده شده اند، قدرت که به او علاقه دارد، تمام شب را چراغ به دست می ایستد تا تمام گله به دور او و داخل امامزاده جمع شوند.

صبح فردا قدرت با قطار راهی مقصدی می شود که از نظر او محل اقامت آقا است. اشاره به آقا در شروع و خاتمه فیلم در فرهنگ شیعی تداعی نماینده امام زمان است. مفهوم انتظار نیز در قالب اتفاقات ماورایی و زمینی که برای قدرت اتفاق می افتد به تصویر کشیده می شود.

خدا می آید/مجید مجیدی/ 1374

یکی از سه فیلم کوتاه مجید مجیدی، فیلمی 30 دقیقه ای است با عنوان خدا می آید است. مجیدی این فیلم کوتاه را پیش از ساختن فیلم مشهور و پیروز خود یعنی بچه های آسمان ساخت.

خدا می آید داستان پسر و دختر خردسالی است که برای خدا نامه می نویسند و از او عاجزانه تقاضا می نمایند تا بیاید و مادر مریضشان را به بیمارستان ببرد و خوب کند. نامه ساده و صمیمانه بچه ها دوست داشتنی و تلخ است.

اگر چه این فیلم به طور مستقیم ارتباطی با امام زمان ندارد اما مجیدی به خوبی توانسته انتظار و مفهوم انتظار را در فیلمش به تصویر بکشد.

او به زبانی ساده، ایمان را تفسیر می نماید و می گوید که ایمان در دل کسانی است که هنوز با معادلات این جهانی آشنا نشده اند و به صورت غریزی و فطری خدا را می پذیرند و برای اثبات وجود او، آسمان و ریسمان نمی بافند. مردم ساده روستا از زن و مرد همه بر این باورند که خداوند، مادر محسن را شفا خواهد داد. وقتی همه بر این باور هستند پس اتفاق خواهد افتاد و شفا صورت خواهد گرفت.

آنها به این نمی اندیشند که پول لازم وجود ندارد. آنها به کارساز، بنده نواز ایمان دارند و همین کافی است. فیلمی مانند خدا می آید می تواند هر بیننده ای را متاثر کند، چه آنهایی که ایمان را باور دارند و چه آنهایی که هنوز در چم و خم حل معادله هستند.

شخصیت های اصلی فیلم 2 کودک هستند که فطرت خدایی و ازلی، راه را به آنها نشان می دهد. آنها در دل طبیعتی بکر، زندگی می نمایند، روستای آنها زیباست و برکه آن، محل فرود مرغابی هاست. مجیدی ایمان را با 2 کودک در میان باران و زیبایی بکر روستایی به تصویر می کشد و همین هاست که بیننده را با لذت ایمان آشنا می نماید. بیننده با دیدن خدا می آید در ضمیر ناخودآگاهش، یاد مدینه فاضله ای می افتد که از آنجا آمده است و چنین می شود که همراه محسن، ایمان را تجربه می نماید و آمدن خدا را با چشم می بیند.

بوی پیراهن یوسف/ ابراهیم حاتمی کیا/ 1374

بوی پیراهن یوسف هفتمین فیلم بلند حاتمی کیا در مقام کارگردان است.این فیلم داستان انتظار یک پدر به نام دایی غفور (علی نصیریان) برای بازگشت فرزندش از جبهه جنگ است و در شرایطی استعاری به مفهوم انتظار پرداخته است. به موازات دایی غفور، شیرین(نیکی کریمی) هم که به امید ملاقات برادر اسیرش خسرو از فرانسه به ایران بازگشته نیز شکل دیگری از انتظار و بیم و امید را تجربه می نماید.

بوی پیراهن یوسف به صورت مستقیم به فرهنگ مهدویت نمی پردازد، اما کوشش نموده تا مفهومی زمینی و امروزی به موضوع انتظار و مهدویت بدهد و آن را در قالبی باور پذیر به نمایش درآورد. حاتمی کیا خود نیز در گفتگویی عنوان نموده است مفهوم انتظار موضوع مورد نظر او در ساخت این فیلم بوده است. انتظاری که بیش از هرچیز یادآور انتظار یعقوب(ع) برای وصال پسر دلبندش یوسف(ع) و ایمان و اطمینان او به این اتفاقاست. کارگردان از این دریچه ورود آزادگان به کشور و انتظار سخت خانواده ها را به تصویر می کشد.

در سکانس های خاتمهی که یوسف، پسر شخصیت اصلی در کمال ناباوری زنده بازمی شود، دوربین روی پرچمی که نام امام زمان روی آن نقش بسته است در لحظاتی کوتاه مکث می نماید تا در تاروپود داستان فیلم، اشاراتی گذرا هم به این مفهوم مهم شیعی به عمل می آید.

شاهزاده روم/ هادی محمدیان/ 1393

شاهزاده روم یک فیلم انیمیشن است که داستان عاشقی و دلدادگی پرنسسی مسیحی و پاکدامن به نام ملیکا (نرجس خاتون) را روایت می نماید. بانویی که از تبار پدر از نوادگان یکی از حواریون حضرت عیسی و از تبار مادر نواده قیصر روم است.

سرنوشت این بانوی پاکدامن به گونه ای رقم می خورد که وی نهایتاً به بلاد اسلامی عزیمت می نماید و نهایتاً به همسری امام یازدهم شیعیان درمی آید تا منجی بشریت را به جهان بیاورد. در این این فیلم هم که برای مخاطبان کودک فراوری شده به مفهوم انتظار، ظهور منجی و مفاهیم آخرالزمان اشاره شده است.

شاهزاده روم در گیشه هم کامیاب بود و در زمان اکران خود در سال 1394 توانست با 5 میلیارد تومان فروش، سومین فیلم پرفروش سال شود.

به این ترتیب شاهد هستیم که با وجود منابع پژوهشی، روایی و ادبی قوی در حوزه مهدویت و انتظار سینمای ایران هنوز نتوانسته است سهم خود را در تبیین این آموزه های مهم و بنیادین ادا کند.

اگر انیمیشن شاهزاده روم را کنار بگذاریم، حتی یک اثر سینمایی نخواهیم یافت که در قالب تاریخی به زندگی و زمانه حضرت مهدی (عج) و پدر بزرگوارشان و یا شرایطی که منجر به غیبت صغری شد بپردازد. موضوعاتی که می تواند هم جنبه های دینی و هم جلوه های هنری قابل توجهی را برای سینمای ایران به ارمغان بیاورد.

به نظر می رسد پرداختن به این مفاهیم مهم، نیازمند جسارت فیلمساز، تعلق خاطر به مفاهیم دینی و البته حمایت لجستیکی نهادهای فرهنگی و دینی از فراوری یک اثر فاخر باشد. اثری که بتواند تصویری جذاب و پذیرفتنی از مهدویت و انتظار به عنوان عناصر دیرین ذهنیت و زیست شیعی به مخاطب ارائه کند. از سوی دیگر این قابلیت را داشته باشد که مخاطبان خارجی و غیرمسلمان را با نگاه مسلمانان و شیعیان به موضوع منجی گرایی آشنا سازد.

انتهای پیغام/4104/